سیستم اطفا حریق دستی، یکی از ابزارهای ضروری در حفظ ایمنی ساختمان و محیط های کاری است. این سیستم‌ها با قابلیت واکنش سریع و کنترل اولیه آتش، نقش مهمی در جلوگیری از گسترش حریق ایفا می‌کنند. استفاده صحیح و به‌موقع از خاموش‌کننده‌های دستی می‌تواند خسارات را به میزان قابل توجهی کاهش دهد و جان افراد را نجات دهد. اهمیت این سیستم‌ها در این است که اولین خط دفاعی در برابر حوادث آتش‌سوزی محسوب می‌شوند، پیش از آنکه سیستم های خودکار فعال شوند یا نیروهای امدادی به محل حادثه برسند.
اجزای سیستم اطفا حریق دستی
سیستم اطفا حریق دستی، مجموعه‌ای از تجهیزات قابل حمل و استفاده توسط افراد در محل حادثه است که به منظور کنترل آتش‌سوزی در مراحل ابتدایی طراحی شده‌اند. این سیستم‌ها باید به گونه‌ای نصب شوند که به آسانی در دسترس باشند و اطلاعات لازم برای استفاده سریع در کنار آن‌ها فراهم باشد.
بیشتر بخوانید: سیستم اطفا حریق چیست؟
خاموش‌کننده پودری: حاوی پودرهای شیمیایی مانند بی‌کربنات سدیم یا مونوآمونیوم فسفات.
خاموش‌کننده آبی: شامل آب یا محلول‌های آبی تحت فشار.
خاموش‌کننده گازی (CO2 یا دی‌اکسید کربن): حاوی گاز CO2 مایع که هنگام تخلیه به صورت گاز سرد خارج می‌شود.
خاموش‌کننده فوم: حاوی عامل فوم‌ساز که با آب ترکیب شده و بر روی مایعات قابل اشتعال پوشش ایجاد می‌کند.
عملکرد سیستم اطفا حریق دستی
عملکرد این سیستم بر اساس اصل قطع سه ضلعی آتش (مثلث آتش) استوار است. مثلث آتش شامل سه عنصر ضروری برای ادامه احتراق است حرارت (Heat)، سوخت (Fuel) و اکسیژن (Oxygen). سیستم اطفا حریق دستی با حذف یا کاهش یکی از این اضلاع، واکنش زنجیره‌ای احتراق را متوقف می‌کند.
خاموش‌کننده آبی: این خاموش‌کننده‌ها با پاشش آب، اصلی‌ترین وظیفه خود یعنی کاهش حرارت را انجام می‌دهند. با جذب گرما، دمای ماده سوختنی به زیر نقطه اشتعال می‌رسد.
خاموش‌کننده پودری: پودرهای شیمیایی خشک با ایجاد یک لایه محافظ و تداخل در واکنش‌های زنجیره‌ای شیمیایی، واکنش شیمیایی را قطع می‌کنند و همزمان با خفه‌سازی، تا حدی اثر خنک‌کنندگی نیز دارند.
خاموش‌کننده CO2: گاز CO2 سنگین‌تر از هواست. هنگامی که تخلیه می‌شود، سطح سوخت را می‌پوشاند و با جابجایی اکسیژن محیط، باعث کاهش اکسیژن و خفه‌کردن شعله می‌شود. همچنین، به دلیل دمای بسیار پایین خروجی، اثر خنک‌کنندگی سریع نیز دارد.
بیشتر بخوانید: انواع سیستم اطفا حریق اتوماتیک
مراحل عملکرد سیستم اطفا حریق دستی (روش PASS)
برای استفاده صحیح از خاموش کننده های دستی، معمولاً از یک روش استاندارد به نام PASS استفاده می‌شود
P – Pull (کشیدن): پین یا ضامن ایمنی روی دسته را بکشید. این کار دستگاه را برای استفاده آماده می‌کند.
A – Aim (هدف‌گیری): نازل یا شلنگ را به سمت پایه شعله (نزدیک‌ترین نقطه به سوخت) نشانه بگیرید. هدف‌گیری نوک شعله بی‌فایده است.
S – Squeeze (فشردن): دسته یا اهرم تخلیه را فشار دهید تا ماده اطفاء خارج شود.
S – Sweep (جارو کردن): جریان ماده اطفاء را به صورت افقی (مانند جارو کردن) از یک طرف به طرف دیگر در پایه شعله حرکت دهید تا کل سطح سوخت تحت پوشش قرار گیرد.
مراحل عملیاتی کلی
تشخیص محل آتش: شناسایی سریع منبع و نوع آتش‌سوزی.
انتخاب نوع خاموش‌کننده مناسب: انتخاب بر اساس کلاس آتش (A, B, C, D, K).
فعال‌سازی دستگاه: رعایت مراحل PASS.
هدایت جریان ماده اطفا به پایه شعله: تمرکز انرژی اطفاء بر روی سوخت.
پایش و اطمینان از خاموش‌شدن کامل: پس از فروکش کردن شعله، منطقه را از نظر احتمال شعله‌ور شدن مجدد (Reignition) بررسی کنید.
مزایای استفاده از سیستم اطفا حریق دستی
سیستم‌های دستی علی‌رغم سادگی ظاهری، مزایای استراتژیک متعددی را در مدیریت بحران ارائه می‌دهند:
الف) واکنش سریع
از آنجا که این سیستم‌ها در فواصل کوتاه و قابل حمل نصب شده‌اند، اولین نفر در محل حادثه می‌تواند بلافاصله (ظرف چند ثانیه) واکنش نشان دهد. این واکنش اولیه حیاتی است، زیرا نرخ گسترش حریق در دقایق اولیه بسیار بالا است.
ب) کاهش خسارت مالی
خاموش‌کردن حریق در مراحل ابتدایی (وقتی آتش کمتر از 0.5 متر مربع است)، احتمال آسیب جدی به ساختار، تجهیزات و موجودی‌ها را به شدت کاهش می‌دهد. هزینه جایگزینی یک خاموش‌کننده بسیار کمتر از خسارت ناشی از یک حریق کنترل‌نشده است.
ج) جلوگیری از تلفات انسانی
کنترل آتش پیش از گسترش، انتشار دود سمی و داغ شدن محیط را محدود می‌کند. دود و گازهای سمی عامل اصلی مرگ و میر در آتش‌سوزی‌ها هستند.
د) عدم وابستگی به نیروی برق یا شبکه آب
خاموش‌کننده‌های دستی، دستگاه‌های مستقلی هستند. آن‌ها نیازی به پمپاژ آب شهری یا عملکرد سیستم‌های اعلام حریق برقی ندارند. این استقلال به ویژه در شرایط بلایای طبیعی یا خرابی زیرساخت‌ها، یک مزیت امنیتی بزرگ محسوب می‌شود.
ه) سهولت آموزش و سادگی کاربری
آموزش نحوه استفاده از خاموش‌کننده‌های دستی (PASS) نسبتاً ساده و سرراست است و می‌تواند به سرعت به کارکنان و ساکنان آموزش داده شود. این سادگی، اعتماد به نفس افراد را در شرایط اضطراری افزایش می‌دهد.
بیشتر بخوانید: اطفا حریق دستی فوم و کف
چالش‌ها و محدودیت‌های سیستم اطفا حریق دستی
سیستم‌های اطفا حریق دستی، اگرچه ضروری هستند، اما محدودیت‌هایی دارند که باید توسط مدیریت ایمنی لحاظ شوند.
1. نیاز به آموزش کاربران
بزرگترین مانع، عدم آگاهی یا وحشت کاربر است. اگر کاربری نداند چگونه پین را بکشد یا به جای پایه شعله، نوک آن را هدف قرار دهد، دستگاه بی‌فایده خواهد بود. آموزش‌های منظم و تمرین‌های عملی (Dry Drill) برای غلبه بر این چالش ضروری است.
2. محدودیت حجم ماده اطفا
خاموش‌کننده‌های دستی حاوی مقدار محدودی عامل اطفاء هستند (معمولاً بین 1 تا 10 کیلوگرم یا لیتر). این حجم برای کنترل آتش‌سوزی‌هایی که از کنترل اولیه خارج شده‌اند (به خصوص آتش‌سوزی‌های کلاس B و D بزرگ)، ناکافی است.
3. خطرات استفاده نادرست
آب روی آتش الکتریکی: آب یک هادی جریان الکتریسیته است و می‌تواند منجر به برق‌گرفتگی کاربر شود و شعله را پخش کند.
CO2 در فضای بسته: تخلیه کامل CO2 در یک اتاق کوچک می‌تواند سطح اکسیژن را به زیر 16 درصد برساند که برای تنفس خطرناک است.
4. وابستگی به فاصله ایمن
کاربر باید بتواند بدون به خطر انداختن سلامتی خود، به اندازه کافی به آتش نزدیک شود. اکثر خاموش‌کننده‌های دستی برای استفاده مؤثر در فاصله‌ای بین 1.5 تا 3 متر طراحی شده‌اند.
شرکت ایران اطفا با سال‌ها تجربه در این حوزه، آماده ارائه تجهیزات باکیفیت و نصب سیستم‌های اطفا حریق و اعلام حریق به شما میباشد. کارشناسان مجرب ما بهترین راهکارها را برای حفاظت از ساختمان شما در برابر حریق ارائه خواهند داد.
نکات کلیدی نگهداری و بازرسی سیستم اطفا حریق دستی
برای اطمینان از کارکرد صحیح سیستم اطفا حریق دستی در لحظه نیاز، نگهداری دقیق و مطابق با استانداردها (مانند NFPA 10) الزامی است.
بازرسی های ظاهری ماهانه
هر ماه باید موارد زیر توسط فرد آموزش‌دیده بررسی شود:
فشارسنج : عقربه فشارسنج باید در محدوده سبز (ناحیه عملیاتی) قرار داشته باشد. در صورت افت فشار، نیاز به شارژ مجدد است.
پین و مهر و موم: اطمینان از وجود پین ایمنی و سالم بودن مهر و موم (Seal) که نشان می‌دهد دستگاه دستکاری نشده است.
وضعیت فیزیکی: عدم وجود زنگ‌زدگی، ترک خوردگی بدنه یا انسداد نازل.
مکان‌یابی: اطمینان از دسترسی آزاد و نصب در ارتفاع مناسب (معمولاً پایه خاموش‌کننده نباید بیش از 1.5 متر از سطح زمین باشد).
سرویس دوره‌ای
این سرویس‌ها باید توسط متخصصین دارای گواهینامه انجام شود:
سرویس سالانه: بازرسی کامل مکانیکی و فنی دستگاه، شامل تخلیه فشار و پر کردن مجدد (در صورت لزوم) و تعویض اورینگ‌ها.
تست هیدرواستاتیک: سیلندرهای تحت فشار باید در فواصل زمانی مشخص (معمولاً 5 تا 12 سال، بسته به نوع خاموش‌کننده) تحت آزمایش فشار قرار گیرند تا از استحکام دیواره‌های فلزی اطمینان حاصل شود.
شارژ مجدد: پس از هر بار استفاده، حتی استفاده جزئی، دستگاه باید فوراً تخلیه و شارژ مجدد شود.
آموزش و مستند سازی
آموزش سالانه کارکنان در مورد نحوه استفاده، کلاس‌های آتش و محل دقیق قرارگیری تجهیزات باید به صورت مستند ثبت شود.
سوالات متداول (FAQ)
1. سیستم اطفا حریق دستی چیست؟
ابزاری قابل حمل و مستقل است که برای کنترل آتش سوزی در مراحل ابتدایی طراحی شده است و شامل انواع خاموش کننده‌ها (آب، پودر، CO2) و تجهیزات مرتبط ایمنی پایه می‌شود.
2. چه نوع خاموش کننده‌ای برای آتش سوزی برقی (کلاس C/E) مناسب است؟
خاموش‌کننده CO2 (دی‌اکسید کربن) و پودر شیمیایی خشک (نوع ABC یا BC) بهترین گزینه‌ها هستند، زیرا الکتریسیته را هدایت نمی‌کنند و باعث ایمنی کاربر می‌شوند.
3. هر چند وقت باید خاموش کننده دستی بازرسی شود و سرویس کامل گردد؟
بازرسی ظاهری (توسط کاربر) باید به صورت ماهانه انجام شود. سرویس و نگهداری فنی کامل باید سالانه توسط متخصص انجام پذیرد. تست هیدرواستاتیک نیز باید طبق دوره‌های زمانی استاندارد انجام شود.
4. آیا هر فردی می‌تواند از سیستم اطفا حریق دستی استفاده کند؟
بله، طراحی این سیستم‌ها برای استفاده عمومی است، اما آموزش صحیح استفاده از روش PASS و آشنایی با کلاس‌های حریق برای جلوگیری از خطرات و اطمینان از موفقیت ضروری است.
5. مزیت اصلی سیستم دستی نسبت به سیستم‌های خودکار (مثل اسپرینکلر) چیست؟
مزیت اصلی، سرعت عمل در ثوانه‌های اولیه و عدم نیاز به فعال‌سازی خودکار است. سیستم‌های خودکار به رسیدن آتش به یک دمای مشخص نیاز دارند، در حالی که سیستم دستی بلافاصله پس از مشاهده آتش توسط انسان قابل استفاده است.
6. اگر یک خاموش کننده پودری در فضای باز استفاده شود، چه تأثیری بر دید دارد؟
پودر شیمیایی خشک هنگام تخلیه، ابر غلیظی از مواد معلق در هوا ایجاد می‌کند که دید کاربر و افراد حاضر در محل را به شدت کاهش داده و ممکن است موجب سردرگمی و اختلال در مسیر فرار شود.
سیستم اطفا حریق دستی، با توجه به سهولت دسترسی، واکنش سریع و قابلیت کاربری ساده، یکی از عناصر کلیدی در ایمنی محیط های کاری و مسکونی محسوب می‌شود. این سیستم‌ها اولین خط دفاعی هستند و پتانسیل بالایی برای جلوگیری از تبدیل یک حادثه کوچک به فاجعه بزرگ را دارند. با این حال، این پتانسیل تنها با آموزش جامع کارکنان و رعایت دقیق اصول نگهداری و بازرسی‌های دوره‌ای محقق خواهد شد. در کنار سایر تجهیزات ایمنی، این ابزار نقش حیاتی در افزایش سطح آمادگی اضطراری و حفاظت از جان و مال ایفا می‌کند.
شرکت ایران اطفا مجری مطمئن و با تجربه برای نصب و راه‌اندازی سیستم‌های اعلام حریق و اطفاء حریق و سیستم مدیریت دود میباشد ایران اطفا به شما کمک می‌کند تا در برابر آتش‌سوزی‌ها ایمن باشید. بهترین قیمت، بالاترین کیفیت را با ما تجربه کنید.
هنوز دیدگاهی ثبت نشده است.