در دنیای پرشتاب امروز، که فناوری با سرعتی بی‌سابقه در حال پیشرفت است و پیچیدگی سیستم‌های صنعتی و فناورانه افزایش می‌یابد، مقوله ایمنی به یکی از حیاتی‌ترین جنبه‌ها در طراحی و بهره‌برداری از آنها تبدیل شده است. حوادث می‌توانند پیامدهای جبران‌ناپذیری از جمله خسارات مالی هنگفت، آسیب‌های زیست‌محیطی و از همه مهم‌تر، تلفات جانی به همراه داشته باشند. در چنین شرایطی، طراحی سیستم‌های ایمنی کارآمد و قابل اتکا نه تنها یک الزام قانونی، بلکه یک ضرورت اخلاقی و راهبردی برای تضمین پایداری و موفقیت هر سازمانی است.
اصول طراحی سیستم های ایمنی
در نظر گرفتن ریسک ها و خطرات در زمان طراحی در حالت عادی کارگاه ها طراحی شده، خطرات شناسایی می شوند و بر تجهیزات کنترل خطرات افزوده می شود اعلام حریق و اطفا حریق. اما در رویکرد پیشگیرانه بایستی تلاش ها مصروف انتخاب طرح های اولیه و جزییات طراحی شود که در واقع دوستدار و سازگار با کاربر باشد. در این رویکرد خطرات و ریسک ها در زمان طراحی در نظر گرفته می شوند. در یک شرکت، مفهوم ذاتا ایمن تر به صورت زیر تعریف می شود: حذف خطرات موجود در فرآیندهای شیمیایی و تجهیزات به جای استفاده از کنترل های مهندسی و تغییر در روش های
کاری برای کاهش متناوب یا کاستن از پیامد رویدادهای بالقوه خطرناک.
اصطلاح فرآیندهای طراحی برای موارد زیر در نظر گرفته شده است:
- تاسیسات، سخت افزار، تجهیزات، ابزار، انتخاب مواد، چیدمان، شکل انجام عملیات، کنترل انرژی و موارد محیط زیستی.
- دستورالعمل ها، رویه های کاری، استانداردها، آموزش، زمان بندی کار، مدیریت تغییر، الزامات تعمیر و نگهداری و نیازهای مربوط به وسایل حفاظت فردی.
- محصولات صنعتی، تجاری که انسان از آن استفاده می کند.
اولویت های طراحی
برای نیل به کارآمد ترین روش حذف، اجتناب یا کنترل خطرات، اولویت های زیر بایستی لحاظ گردد.
طراحی برای ریسک حداقل
این کار در ابتدایی ترین مرحله طراحی صورت می گیرد تا خطرات حذف گردند. اگر خطری را نمی توان حذف نمود، ریسک مربوط به آن در طراحی تا حد قابل قبول کاهش یابد.
تجهیزات ایمنی سازگار
به عنوان راه حل بعدی اگر خطرات را نتوان حذف کرد یا ریسک آنها را به حد کافی در طراحی کاهش داد، از وسایل و تجهیزات ایمنی ثابت و اتوماتیک سازگار استفاده می کنند تا ریسک کاهش یابد.
وسایل هشدار دهنده
زمانی که خطرات شناخته شده قابل حذف نبوده و یا ریسک های مرتبط با آنها را نمی توان از طریق طراحی با استفاده از وسایل حفاظتی در حد قابل قبولی پایین آورد، بایستی سیستم هایی را تهیه و نصب کرد که خطرات را شناسایی نموده و با سیگنال ها و علائم هشدار دهنده افراد را از خطرات مطلع سازد.
تهیه و تدوین روش های اجرایی کاری عملیاتی و آموزش
زمانی که حذف خطرات و کاهش ریسک مرتبط با آنها در حد قابل قبول، از طریق طراحی، وسایل حفاظتی و سیستم های هشدار دهنده امکانپذیر نیست، از طریق تهیه و تدوین رو ش های اجرایی کاری عملیاتی، آموزش و هشدارهای نوشتاری، علائم و برچسب ها می توان عمل نمود. همواره بایستی به یاد داشت که اولویت بندی رعایت گردد. اولین و دومین اولویت موثرتر از بقیه هستند زیرا آنها کاهش ریسک خطرات را از طریق طراحی کنترل کرده و در نتیجه خطرات حذف و یا به انذازه
کافی کنترل می شوند.
نیازمندی های طراحی
1. اجتناب از به وجود آوردن خطرات
- اجتناب از به وجود آوردن انرژی یا مواد خطرناک.
- استفاده از تجهیزات حمل بار به جای روش دستی.
- اجتناب از بالا بردن اشیاء و اشخاص.
2. محدود ساختن مقدار انرژی یا مواد خطرناک
- یافتن راه هایی جهت کاهش انرژی بالقوه یا حقیقی.
- استفاده از حداقل انرژی یا مواد برای کار ولتاژ، فشار، مواد شیمیایی، نگهداری سوخت و..
- مورد توجه قرار دادن وزن های کمتر در حمل مواد.
3. جایگزین سازی مواد خطرناک
- یک ماده ایمن تر به جای ماده مشابه خطرناک جایگزین می شود. وقتی قرار است یک ماده خطرناک استفاده شود بایستی مواد انتخاب شود که دارای کمترین ریسک ممکن در سرتاسر چرخه عمر سیستم باشد.
- عملیات خطرناک با عملیات کم خطر جایگزین شود.
- به گونه ای طراحی شود که به نگهداری کمتر مواد نیاز باشد
- طوری طراحی شود که راحت تر بتوان تعمیر و نگهداری نمود و همچنین فاکتورهای انسانی در آن بهتر دیده شود.
4. اجتناب از به وجود آمدن انرژی یا مواد خطرناک ناخواسته
- سیگنال ها و کنترل های مناسب در نظر گرفته شود.
- از تنظیم کننده ها و کنترل کننده های محدود استفاده شود.
- تراکم گرد و غبار، بخارها و میست ها و مدیریت دود کنترل شود.
- نگهداری و ذخیره سازی به حداقل رسانیده شود تا از به وجود آمدن انرژی بیش از حد و تراکم مواد خطرناک جلوگیری شود.
- سرعت عملیات کاهش یابد فرآیندها، تجهیزات، وسایل نقلیه.
5. پیشگیری از آزاد سازی انرژی و مواد خطرناک ناخواسته
- تمامی اشکال انرژی مکانیکی، الکتریکی، شیمیایی، حرارتی و تابشی باید مورد توجه قرار گیرد.
- ظروف تحت فشار، بالابرها، ساختمان ها، تجهیزات حمل و نقل مواد در حد فاکتورهای ایمنی طراحی شوند.
- مواد خطرناک از شوک ها محافظت شوند
- از قفل های الکترونیکی، در درب های خروج اضطراری، تجهیزات و شیرها استفاده شود.
- در پرتگاه ها حتما حفاظ نصب گردد و نرده گذاری شود.
- ترافیک کنترل شود تا از تصادفات جلوگیری شود.
6. کاهش آزاد سازی انرژی و مواد خطرناک
- از شیرهای ایمن و ضد نشت استفاده شود.
- میزان سوختن کاهش یابد
- میزان شیب جاده ها کاهش یابد
- حاشیه جاده ها پهن تر شود.
7. آزاد شدن انرژی یا مواد خطرناک به لحاظ فضا، زمان یا هر دو، از افراد جدا شود.
- مواد و ترکیبات خطرناک و عملیات خطرناک از دیگر فعالیت ها، فضاها، مواد ناسازگار و از پرسنل جدا شود.
- جهیزات به گونه ای قرار گیرند که در خلال عملیات و تعمیر و نگهداری، تماس افراد به حداقل برسد.
- از تجهیزات کنترل از راه دور برای عملیات خطرناک استفاده شود.
- وسایل نقلیه از عابرین پیاده جدا شوند.
- از تجهیزات رله های تاخیر زمانی و سیستم های هشدار دهنده استفاده شود.
8. از موانع برای حفاظت افراد، مواد یا محیط در برابر تماس با انرژی یا مواد خطرناک آزاد شده استفاده شود
- عایق کاری سیم کشی های برقی
- حفاظ گذاری ماشین آلات و محصور کردن محیط
- جاذب های ضربه
- تجهیزات حفاظت فردی
- هواکش مستقیم
- دیوارها و پوشش ها
- کنترل صدا
9. تعدیل سطوح در تماس با ضربه
- طراحی ارگونومیک ابزار کار
- سطوح نرم کف
در پایان این بررسی جامع از اصول طراحی سیستم‌های ایمنی، می‌توان نتیجه گرفت که ایجاد محیطی امن و قابل اعتماد، نیازمند نگرشی فراگیر و سیستماتیک است. طراحی سیستم‌های ایمنی نباید به عنوان یک وظیفه فرعی یا صرفاً رعایت مقررات در نظر گرفته شود، بلکه باید به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از فرآیند طراحی و توسعه هر سیستم یا فرآیند تلقی شود.
با تأکید بر اهمیت شناخت دقیق خطرات، ارزیابی ریسک‌های موجود، انتخاب و پیاده‌سازی استراتژی‌های کنترلی مناسب، و ایجاد فرهنگی ایمنی قوی، می‌توان گام‌های مؤثری در جهت کاهش احتمال وقوع حوادث و حفظ سلامت و ایمنی افراد و محیط زیست برداشت. همچنین، نظارت مداوم، بازبینی دوره‌ای و به‌روزرسانی سیستم‌های ایمنی، از جمله اقداماتی هستند که برای اطمینان از کارآیی و اثربخشی آنها ضروری است.
در نهایت، هدف از طراحی سیستم‌های ایمنی، ایجاد تعادلی بین بهره‌وری و ایمنی است. با پیاده‌سازی اصول صحیح و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌توان سیستم‌هایی ایجاد کرد که نه تنها از بروز حوادث جلوگیری می‌کنند، بلکه به بهبود عملکرد و افزایش بهره‌وری نیز کمک می‌کنند.
گروه مهندسی ایران اطفا مرجع تخصصی تجهیزات اطفا حریق، با ارائه طیف گسترده‌ای از محصولات باکیفیت و استاندارد، به شما کمک می‌کند تا در برابر آتش‌سوزی‌ها ایمن باشید. بهترین قیمت، بالاترین کیفیت را با ما تجربه کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره باما تماس حاصل نمایید.
