در دنیای امروز، آتش‌سوزی به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تهدید کننده جان و مال انسان‌ها و همچنین محیط زیست، همواره مورد توجه بوده است. با توجه به تنوع کاربری‌ها و شرایط محیطی مختلف در ساختمان‌ها و فضاهای گوناگون، میزان خطر وقوع حریق و همچنین خسارات ناشی از آن، متفاوت است. از این رو، تقسیم‌بندی مکان‌ها بر اساس میزان خطر حریق و اعلام حریق امری ضروری و بنیادین در راستای پیشگیری، کنترل و کاهش اثرات مخرب آتش‌سوزی به شمار می‌رود. این تقسیم‌بندی، امکان اولویت‌بندی اقدامات ایمنی، تخصیص منابع و تدوین استانداردهای متناسب با هر مکان را فراهم آورده و در نهایت، به ارتقاء سطح ایمنی و حفاظت از جامعه در برابر خطر آتش‌سوزی کمک شایانی می‌نماید.
تقسیم بندی مکان ها از نظر خطر حریق
تقسیم‌بندی مکان‌ها از نظر خطر حریق به شناسایی و ارزیابی مکان‌هایی که ممکن است در معرض خطر آتش‌سوزی قرار گیرند، کمک می‌کند. این تقسیم‌بندی می‌تواند بر اساس عوامل مختلفی انجام شود.
بر اساس خطر وقوع آتش‌سوزی
مکان های کم خطر: در این مکان ها مقدار مواد قابل احتراق یا به طور کلی بار آتش گیری کم بوده و گسترش حریق زیاد نیست. دانسیته مواد سوختنی در این دسته به طور متوسط تا 50 کیلوگرم بر متر مربع است. مثال: مدارس، سالن های پذیرایی، منازل مسکونی و موارد مشابه. حریق در این اماکن به خوبی قابل کنترل می باشد. بار حریق می تواند به مقدار حرارت تولید شده از سوختن ماده قابل احتراق در هر متر مربع از محیط بر حسب کیلو کالری نیز بیان گردد.
مکان های با خطر متوسط: دانسیته مواد سوختنی به طور متوسط در این اماکن، بین 50 تا 100 کیلوگرم بر متر مربع است. در این اماکن مقدار ذخیره مواد سوختنی قابل توجه بوده اما حریق آنها قابل کنترل است. انبار کارگاه های تولیدی کوچک، انبار پوشاک، انبار مواد پلاستیکی و اغلب صنایع غیر حساس از این جمله می باشند.
مکان های پر خطر: در این اماکن مقدار ذخیره مواد قابل اشتعال زیاد بوده و در صورت بروز حریق، آتش سوزی های شدیدی به وجود می آید. مانند: انبارهای بزرگ چوب، مخازن سوخت، کارخانه های تولید مواد آلی، رنگ، لاستیک، پالایشگاه و مانند آن. دانسیته مواد سوختنی در این گروه به طور متوسط بیش از 100 کیلوگرم بر متر مربع می باشد.
بر اساس نوع مصالح ساختمانی
ساختمان‌های با مصالح غیر قابل اشتعال: ساختمان‌های دارای دیوارها و سقف‌های غیر قابل اشتعال.
ساختمان‌های با مصالح نیمه‌اشتعال‌زا: مکان‌هایی با مصالح مصالحی نظیر چوب و پلاستیک، که نسبت به آتش بیشتر در معرض خطر هستند.
بر اساس وجود و یا عدم وجود تجهیزات اطفاء حریق
مکان‌های دارای سیستم‌های اطفاء حریق: ساختمان‌هایی که دارای سیستم‌های آتش‌نشانی اتوماتیک، شلنگ‌های آتش‌نشانی و یا دیگر تجهیزات هستند.
مکان‌های بدون تجهیزات اطفاء حریق: مکان‌هایی که فاقد تجهیزات ایمنی لازم هستند و در نتیجه نیاز به نظارت و کنترل بیشتر دارند.
بر اساس میزان تراکم جمعیت
مکان‌های با تراکم جمعیت بالا: رستوران‌ها، سینماها، مراکز خرید، مدارس و …
مکان‌های با تراکم جمعیت پایین: کتابخانه‌ها، دفاتر اداری کوچک و …
بر اساس موقعیت جغرافیایی
مکان‌های شهری: مناطقی با هزینه بالا و امکانات بیشتر برای خدمات اطفاء حریق.
مکان‌های روستایی: مکان‌هایی که ممکن است به راحتی به خدمات اطفاء دسترسی نداشته باشند.
این دسته‌بندی‌ها می‌توانند به مسئولان ایمنی در شناسایی و ارزیابی خطر آتش‌سوزی در مکان‌های مختلف کمک کنند و زمینه‌ساز اجرای اقدامات پیشگیرانه و آموزشی متناسب با هر گروه باشند. شناسایی مکان‌ها از نظر خطر حریق نه تنها به کاهش خسارات جانی و مالی کمک می‌کند، بلکه با ایجاد آگاهی عمومی، می‌تواند به راهکارهای مدیریت بحران نیز تبدیل شود.
بیشتر بخوانید: پیشگیری و راه های کنترل حریق
اقدامات پیشگیرانه از آتش سوزی
نصب دتکتورهای دود، حرارت و گاز (مطابق با استانداردهای NFPA یا IEC).
استفاده از کپسول‌های آتش‌نشانی (پودری، CO₂، فوم) و آموزش نحوه استفاده از آنها.
نصب سیستم اسپرینکلر (آبپاش خودکار) در ساختمان‌های بزرگ و انبارها.
تست دوره‌ای سیستم‌های اعلام حریق و شارژ به‌موقع کپسول‌ها.
مدیریت سیم‌کشی و تجهیزات الکتریکی
بازرسی دوره‌ای سیم‌کشی و جلوگیری از اتصالی.
استفاده از فیوزهای محافظ جان (RCD) و مدارشکن‌های مناسب.
جلوگیری از اضافه‌بار در پریزهای برق (استفاده از چند راهی استاندارد).
خاموش کردن دستگاه‌های برقی غیرضروری در پایان ساعت کار.
ذخیره‌سازی ایمن مواد قابل اشتعال
نگهداری مواد شیمیایی، گازهای قابل اشتعال و سوخت‌ها در محیط‌های خنک و دور از جرقه.
استفاده از کابینت‌های ضدحریق برای نگهداری مواد خطرناک.
جلوگیری از انباشت زباله‌های قابل اشتعال (مانند کاغذ، پارچه، چوب).
آموزش و آمادگی نیروی انسانی
برگزاری دوره‌های آموزش اطفاء حریق برای کارکنان و ساکنان.
انجام تمرین‌های دوره‌ای تخلیه اضطراری.
تعیین مسئول ایمنی در محیط‌های کاری و ساختمان‌های بزرگ.
رعایت اصول ایمنی در طراحی ساختمان
وجود راهروهای فرار عریض و علامت‌گذاری شده.
نصب درهای ضدحریق در مسیر خروج اضطراری.
اطمینان از دسترسی آسان به خروجی‌ها و عدم قفل‌شدن آنها.
بیشتر بخوانید: تجهیزات فرار اضطراری هنگام آتش سوزی
اقدامات پیشگیرانه خاص برای محیط‌های مختلف
منازل مسکونی
نصب هشداردهنده دود (Smoke Alarm) در آشپزخانه و راه‌پله‌ها.
دور نگه داشتن وسایل گرمایشی از پرده و مبلمان.
خاموش کردن شمع و سیگار به‌طور کامل.
اجتناب از شارژ طولانی‌مدت باتری‌های لیتیومی (موبایل، لپ‌تاپ).
محیط‌های اداری و تجاری
ممنوعیت استعمال دخانیات در محیط.
کنترل سیستم‌های تهویه مطبوع و گرمایشی.
نگهداری اسناد در کابینت‌های نسوز.
کارگاه‌ها و صنایع
استفاده از سیستم‌های تهویه صنعتی برای کاهش تجمع گازهای قابل اشتعال.
نصب جرقه‌گیر (Spark Arrestor) در دودکش‌ها.
رعایت فاصله ایمنی بین مواد اشتعال‌پذیر و منابع حرارتی.
انبارها و مراکز نگهداری کالا
طبقه‌بندی مواد بر اساس درجه اشتعال‌پذیری.
نصب سیستم اطفاء حریق اتوماتیک (مانند اسپرینکلر یا گاز FM200).
جلوگیری از انباشت بیش از حد کالاها و ایجاد راهروهای دسترسی.
پیشگیری از آتش‌سوزی نیازمند ترکیبی از تجهیزات ایمنی، آموزش و سیستم مدیریت دود است. هر محیط با توجه به نوع کاربری خود باید برنامه‌ای منظم برای بازرسی، نگهداری و آموزش داشته باشد. با رعایت این اصول، می‌توان تا حد زیادی از وقوع آتش‌سوزی جلوگیری کرد یا خسارات آن را به حداقل رساند.
تقسیم‌بندی دقیق و علمی مکان‌ها بر اساس میزان خطر حریق، پایه‌ای اساسی برای طراحی، اجرا و نگهداری سیستم‌های ایمنی و پیشگیری از آتش‌سوزی محسوب می‌شود. این دسته‌بندی به ما امکان می‌دهد تا ریسک‌ها را به درستی شناسایی کرده و منابع و اقدامات لازم را به طور مؤثر تخصیص دهیم.
تأکید بر اقدامات پیشگیرانه، از جمله بازرسی‌های منظم، نگهداری صحیح تجهیزات، آموزش مداوم افراد ساکن یا شاغل در مکان‌های مختلف، و رعایت اصول ایمنی در هنگام استفاده از وسایل گرمایشی و الکتریکی، در کنار طراحی مناسب و استفاده از مصالح مقاوم در برابر حریق، می‌تواند به طور چشمگیری احتمال وقوع آتش‌سوزی را کاهش دهد.
در نهایت، می‌توان گفت که درک عمیق و اجرای صحیح اصول تقسیم‌بندی مکان‌ها از نظر خطر حریق، گامی مهم در جهت ایجاد جامعه‌ای امن‌تر و مقاوم‌تر در برابر یکی از بزرگترین بلایای طبیعی و انسانی است. این رویکرد، سرمایه‌گذاری در حفظ جان، مال و محیط زیست محسوب می‌شود.
گروه مهندسی ایران اطفا مرجع تخصصی تجهیزات اطفا حریق، با ارائه طیف گسترده‌ای از محصولات باکیفیت و استاندارد، به شما کمک می‌کند تا در برابر آتش‌سوزی‌ها ایمن باشید. بهترین قیمت، بالاترین کیفیت را با ما تجربه کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره باما تماس حاصل نمایید.
