سیستم مدیریت دود
در زمان وقوع آتش سوزی، دود قاتل خاموشی است که بیش از خود شعله‌های آتش باعث خفگی، از دست رفتن دید و مرگ افراد می‌شود. در چنین شرایطی، سیستم مدیریت دود نقشی حیاتی در کنترل، هدایت و تخلیه دود بر عهده دارد. این سیستم با همکاری سیستم اعلام حریق و سیستم اطفا حریق، تلاش میکند تا از گسترش آتش‌سوزی، صدمات جانی و خسارات مالی جلوگیری کند.
سیستم مدیریت دود (Smoke Control System) مجموعه‌ای از تجهیزات مهندسی‌شده است که به‌منظور کنترل حرکت دود در فضاهای بسته، به‌ویژه در ساختمان‌های مرتفع و بزرگ، طراحی شده است. این سیستم برخلاف تهویه مطبوع عادی عمل میکند و هدف اصلی آن صرفاً آسایش ساکنین نیست، بلکه حفظ جان انسان‌ها در زمان بحران است. اگر میخواهید راجب سیستم مدیریت دود و انواع آن بیشتر و کاملتر بدانید مقاله آن را مطالعه کنید.
اهداف سیستم مدیریت دود
حفظ مسیرهای خروج ایمن: هدف اصلی، پاک نگه داشتن راه‌پله‌ها، آسانسورها و خروجی‌های اضطراری از دود غلیظ و سمی است تا افراد بتوانند بدون وحشت و در دید کافی، ساختمان را ترک کنند.
کاهش دمای محیط ناشی از آتش: با خروج دود داغ، دمای کلی محیط کنترل شده و از آسیب‌های حرارتی به سازه و افراد جلوگیری می‌شود.
کنترل گسترش آتش: با محدود کردن دسترسی دود و اکسیژن به نقاط دیگر، سرعت پیشروی حریق کاهش می‌یابد و عملیات اطفای حریق تسهیل می‌گردد.
فراهم آوردن زمان برای عملیات: این سیستم زمان حیاتی لازم را برای تخلیه ایمن افراد و همچنین ورود نیروهای امدادی و عملیات اطفای حریق فراهم می‌سازد.
این سیستم معمولاً از سه روش اصلی برای کنترل دود استفاده میکند: فشار مثبت (Pressurization)، مکش و تخلیه (Exhaust and Venting)، و یا ترکیب آن‌ها.
شرکت ایران اطفا مجری مطمئن و با تجربه برای نصب و راه‌اندازی سیستم‌های اعلام حریق و اطفاء حریق و سیستم مدیریت دود میباشد ایران اطفا به شما کمک میکند تا در برابر آتش سوزی‌ها ایمن باشید. بهترین قیمت، بالاترین کیفیت را با ما تجربه کنید.
نقش سیستم مدیریت دود در جلوگیری از گسترش آتش
گسترش آتش به شدت وابسته به دسترسی به اکسیژن و انتقال حرارت از طریق محصولات احتراق (دود) است. سیستم مدیریت دود این چرخه را مختل میکند.
کنترل دمای محیط و کاهش بار حرارتی
دود داغ حاوی انرژی حرارتی عظیمی است که به سرعت سازه را تضعیف میکند. تخلیه سریع دود باعث کاهش دمای محیط می‌شود.
مهار آتش سوزی سطحی: با کاهش دمای توده‌ی گاز داغ بالای آتش، شدت احتراق (نرخ انتشار حرارت – HRR) کاهش می‌یابد.
حفظ پایداری سازه: حفظ دمای سازه زیر دمای بحرانی (معمولاً حدود 550 درجه سانتی‌گراد برای فولاد سازه‌ای) توسط تخلیه دود، به مهندسان فرصت بیشتری برای عملیات مهار می‌دهد.
مدیریت جریان هوا و جلوگیری از دود آتش
در غیاب سیستم کنترل دود، دود داغ به صورت عمودی بالا رفته و با برخورد به سقف، به صورت افقی گسترش می‌یابد و به سرعت راهروها و فضاهای مجاور را پر میکند. سیستم مدیریت دود این پدیده را کنترل میکند.
جریان طبقاتی: در فضاهای بزرگ با سقف بلند، سیستم طوری طراحی می‌شود که دود را در بالاترین ارتفاع ممکن نگه دارد (بالای سطح دید انسان) و اجازه ندهد که لایه‌های پایینی دودآلود شوند.
جلوگیری از پدیده فلش‌اور: با کاهش ذخیره حرارتی در فضای آتش‌گرفته، احتمال رسیدن دمای سطوح به نقطه اشتعال و گسترش ناگهانی آتش به کل فضا (فلاش‌اور) به شدت کاهش می‌یابد.
تأثیر سیستم مدیریت دود بر حفظ جان افراد و تیم‌های امداد
مهم‌ترین دستاورد این سیستم، نجات جان ساکنان و تسهیل عملیات آتش نشانان است.
افزایش دید و زمان فرار
گاز مونوکسید کربن (CO) و سیانید هیدروژن (HCN) موجود در دود، قاتلان اصلی هستند. با این حال، از دست دادن دید در شرایط دود غلیظ، افراد را در تاریکی کامل رها میکند.
حفظ دید کافی: سیستم مدیریت دود تضمین میکند که لایه‌ای از هوای پاک در ارتفاعی زیر 1.5 متر باقی بماند تا افراد بتوانند مسیر خروج (که معمولاً در کف قرار دارد) را ببینند.
محاسبه زمان فرار: با حفظ دید، سرعت حرکت افراد افزایش می‌یابد. اگر سرعت فرار در دود غلیظ به کمتر از 0.5 متر بر ثانیه کاهش یابد، زمان خروج به شدت افزایش می‌یابد. سیستم دود این زمان را به حالت عادی نزدیک میکند.
حفاظت از تیم‌های امداد و آتش نشانی
آتش‌نشانان باید وارد فضایی شوند که بالاترین غلظت دود و حرارت را دارد. سیستم مدیریت دود عملیات نجات را به شرح زیر ایمن‌تر میکند.
کاهش غلظت CO: فن‌های تخلیه دود به طور مداوم غلظت گازهای سمی را پایین نگه می‌دارند و خطر مسمومیت ناگهانی نیروهای امداد را کاهش می‌دهند.
بهبود شرایط عملیاتی: حفظ دمای محیط در سطح قابل تحمل، به نیروها اجازه می‌دهد با تجهیزات کمتر سنگین‌تر، کارایی بیشتری داشته باشند و از خستگی زودرس جلوگیری می‌شود.
برای آشنایی بیشتر با علت بروز آتش و کنترل آن در ساختمان ها، مطالعه این مقاله توصیه می‌شود.
مقایسه سیستم مدیریت دود با تهویه معمولی ساختمان‌ها
سیستم‌های تهویه مکانیکی (HVAC) معمولی برای شرایط نرمال طراحی شده‌اند و اساساً برای مدیریت شرایط اضطراری آتش‌سوزی مناسب نیستند.
| ویژگی‌ها | سیستم مدیریت دود | تهویه معمولی ساختمان |
| هدف اصلی | کنترل، تخلیه و هدایت دود ناشی از آتش سوزی برای حفظ مسیرهای فرار و کمک به اطفا حریق | تأمین هوای مطبوع، کنترل دما و رطوبت در شرایط عادی بهره‌برداری ساختمان |
| زمان عملکرد | فقط در شرایط اضطراری آتش سوزی فعال می‌شود، همراه با سیستم اعلام حریق و اطفا | به‌صورت مداوم در ساعات کاری برای آسایش حرارتی فعال است |
| ساختار و اجزا | فن‌های مقاوم در برابر حرارت، دمنده‌های فشار مثبت، دمپر دود، سنسور فشار، کنترلرهای هوشمند | فن‌های عادی، کانال‌های استاندارد تهویه، فیلترهای هوای ساده و دمپرهای معمولی |
| مقاومت حرارتی | اجزا تا دمای 250 تا 400 درجه سانتی‌گراد یا بیشتر مقاوم هستند (طبق EN 12101) | طراحی برای حداکثر دمای 50 تا 70 درجه سانتی‌گراد |
| نقش در ایمنی جانی | حیاتی است، با حفظ دید، کاهش گازهای سمی و هدایت دود، از خفگی افراد جلوگیری میکند | نقشی در ایمنی آتش ندارد و حتی ممکن است باعث گسترش دود باشد |
| هماهنگی با سیستم اعلام و اطفا حریق | کاملاً یکپارچه با سیستم اعلام حریق و اطفا حریق و کنترل مرکزی BMS | معمولاً مستقل و بدون ارتباط با سیستم‌های ایمنی آتش سوزی |
| کنترل فشار در مسیر فرار | سیستم مدیریت دود فشار مثبت ایجاد میکند تا دود وارد راه‌پله، آسانسور و مسیرهای فرار نشود | کنترل فشار انجام نمی‌دهد؛ دود می‌تواند به راحتی در کانال‌ها یا فضاها پخش شود |
| حسگرها و سنسورها | وابسته به حسگرهای دما، دود و کنترل‌کننده‌های هوشمند مرتبط با پنل اعلام حریق | معمولاً فقط ترموستات یا حسگر CO₂ دارد |
| استانداردهای طراحی | بر اساس NFPA 92، EN 12101، و مبحث سوم مقررات ملی ساختمان طراحی می‌شود | بر اساس استانداردهای ASHRAE برای تهویه آسایش محیطی |
| محیط‌های کاربردی | مراکز تجاری، بیمارستان‌ها، فرودگاه‌ها، تونل‌ها، پارکینگ‌ها و برج‌ها | کلیه فضاهای اداری و مسکونی برای آسایش روزمره |
| اثر بر گسترش آتش | از گسترش دود و در نتیجه آتش جلوگیری میکند؛ مسیرهای فرار را ایمن نگه می‌دارد | می‌تواند به‌دلیل بازپخش هوا موجب انتقال دود به سایر بخش‌ها شود |
کاربرد سیستم مدیریت دود در پروژه‌های صنعتی و تجاری
پیچیدگی و وسعت فضاهای صنعتی و تجاری، نیاز به سیستم‌های مدیریت دود پیشرفته را دوچندان میکند.
مراکز تجاری و برج‌های بلند (مال‌ها و اداری)
در این فضاها، تراکم جمعیت زیاد است و زمان خروج طولانی‌تر است.
پله‌های فشار مثبت: در برج‌ها، سیستم مدیریت دود تضمین میکند که پله‌های اصلی (که مسیر خروج اضطراری هستند) کاملاً از دود پاک بمانند، حتی اگر درب طبقه آتش گرفته باز شود.
فضاهای باز بزرگ : در فضاهای مرکزی، از سیستم‌های تخلیه دود مبتنی بر کشش طبیعی (با استفاده از دریچه‌های سقفی بزرگ) یا سیستم‌های مکانیکی قوی استفاده می‌شود تا دود به سمت بالا کشیده شده و از سطح دید دور بماند.
پروژه‌های صنعتی و پارکینگ‌ها
در این محیط‌ها، منابع سوختی زیاد و خطر انتشار مواد سمی بالاست.
تونل‌ها: به دلیل نداشتن مسیرهای فرار جانبی، مدیریت دود حیاتی است. جت فن‌ها برای هدایت خودروها و مسافران به سمت نزدیک‌ترین خروجی و تخلیه دود از مسیر خروج، ضروری هستند.
انبارها و سوله‌ها: در انبارهای بزرگ، برای محافظت از تجهیزات و جلوگیری از رسیدن آتش به مواد ذخیره‌شده در قسمت‌های دیگر، از سیستم‌های سنسوری پیشرفته برای تخلیه موضعی دود استفاده می‌شود.
استانداردها، الزامات طراحی و نگهداری
طراحی موفق سیستم مدیریت دود بر پایه پیروی دقیق از قوانین و استانداردهای بین‌المللی و ملی استوار است.
استانداردهای کلیدی
NFPA 92 : این استاندارد مرجع جهانی برای طراحی و عملکرد سیستم‌های کنترل دود در ساختمان‌ها است. این مرجع به تفصیل نحوه محاسبه جریان هوا، ظرفیت فن‌ها، و پروتکل‌های فعال‌سازی را مشخص میکند.
EN 12101: این مجموعه استاندارد اروپایی، الزامات عملکردی و تست تجهیزات مانند دمنده‌ها (Part 3)، دریچه‌ها (Part 2) و کنترل‌کننده‌ها (Part 6) را پوشش می‌دهد.
مقررات ملی ساختمان ایران (حفاظت در برابر آتش سوزی): این مبحث الزامات کلی طراحی سیستم‌های تخلیه دود را برای ساختمان‌های با اهمیت و ارتفاع خاص تعیین نموده و بر لزوم حفظ مسیرهای خروج تأکید دارد.
اگر میخواهید نقش تاییدی آتش نشانی در امنیت ساختمان را بدانید حتما مقاله آن را مطالعه کنید.
الزامات تست و نگهداری
عملکرد سیستم مدیریت دود در طول عمر مفید ساختمان باید تضمین شود.
تست‌های عملکردی اولیه: پس از نصب، کل سیستم باید تحت بار کامل (شبیه‌سازی حریق) تست شود تا اطمینان حاصل شود که فشار مثبت و نرخ تخلیه در تمامی نقاط مطابق با محاسبات طراحی است.
بازرسی‌های دوره‌ای (NFPA 25): فن‌ها باید سالانه از نظر ظرفیت مکانیکی و الکتریکی بازرسی شوند. دریچه‌ها باید به صورت دوره‌ای باز و بسته شوند تا از گیر نکردن آن‌ها اطمینان حاصل شود. سنسورهای دود و حرارت باید کالیبره شوند.
سیستم مدیریت دود، یک جزء فعال در استراتژی دفاع چندلایه در برابر آتش است. این سیستم با ایجاد محیطی تنفس‌پذیر و قابل دید در مسیرهای فرار و با مهار منابع حرارت و گاز سمی در کانون حریق، نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش آسیب‌های جانی ایفا میکند. محاسبات آماری نشان می‌دهد که با اجرای صحیح سیستم‌های مدیریت دود، ریسک مرگ و میر ناشی از خفگی در آتش سوزی‌های ساختمانی می‌تواند تا 80% کاهش یابد، زیرا زمان حیاتی برای فرار را به افراد می‌دهد.
برای سازندگان و کارفرمایان، ادغام طراحی سیستم مدیریت دود برای تضمین عملکرد بهینه و جلوگیری از تداخل با سیستم‌های مکانیکی دیگر ضروری است. ایمنی یک امر قابل مذاکره نیست. اگر مالک یا مدیر پروژه‌های تجاری، اداری یا صنعتی هستید، اطمینان حاصل کنید که زیرساخت‌های ایمنی شما مطابق با آخرین استانداردهای جهانی طراحی و اجرا شده‌اند.
برای اطمینان از بالاترین سطح حفاظت و انطباق کامل با استانداردها، طراحی، انتخاب تجهیزات، و نصب سیستم مدیریت دود باید همواره توسط مهندسان و متخصصان دارای صلاحیت انجام پذیرد، با گروه مهندسی ایران اطفا بهترین راهکار متناسب با نیاز پروژه با بالاترین کیفیت را تجربه میکنید.
پرسش‌های متداول (FAQ)
تفاوت اصلی بین تهویه معمولی و سیستم مدیریت دود چیست؟
تهویه معمولی برای شرایط عادی طراحی شده و ممکن است آتش را تغذیه کند. سیستم مدیریت دود، یک سیستم اضطراری است که فن‌ها و کانال‌های مقاوم در برابر حرارت دارد و به طور هوشمند جریان هوا را به گونه‌ای تغییر می‌دهد که مسیر خروج باز بماند و دود از آن ناحیه دور شود.
آیا می‌توان این سیستم را به سیستم اعلام و اطفا حریق متصل کرد؟
بله، این اتصال حیاتی است. سیستم اعلام حریق سیگنال فعال‌سازی را به کنترل پنل مدیریت دود ارسال میکند تا فن‌ها و دریچه‌ها به طور خودکار در زمان مناسب فعال شوند و فرآیند اطفا را تسهیل کنند.
چگونه می‌توان اطمینان حاصل کرد که فشار مثبت در پله‌ها بیش از حد نباشد؟
کنترلرها باید مجهز به سنسورهای فشار باشند. این سنسورها دائماً فشار را مانیتور کرده و با ارسال سیگنال به فن‌ها یا دریچه‌های تنظیم کننده جریان (Relief Dampers)، فشار را در محدوده ایمن (مثلاً بین 50 تا 60 پاسکال) نگه می‌دارند تا باز کردن درب‌ها برای افراد دشوار نشود.
نگهداری سیستم مدیریت دود شامل چه مواردی است؟
نگهداری شامل تست عملکرد سالانه (تست تخلیه و تست فشار مثبت)، بازرسی بصری کانال‌ها، و اطمینان از عملکرد صحیح سنسورهای حرارتی و دود است که باید مطابق با NFPA 25 انجام شود.
هنوز دیدگاهی ثبت نشده است.